ชื่ออื่น ๆ

หญ้าเล็กนาป่า (เชียงใหม่)

คอกม้าแตกชนิดนี้เป็นไม้พุ่มหลายปี ตั้งตรง สูง ๑.๕-๒ ม. กิ่งเป็นสี่เหลี่ยม สีน้ำตาลอ่อนมีขนประปราย

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม รูปไข่แกมรูปใบหอกไม่สมมาตร กว้าง ๒-๗.๕ ซม. ยาว ๕-๓๒ ซม. ปลายแหลมโคนรูปติ่งหู ขอบจักฟันเลื่อย แผ่นใบบางคล้ายกระดาษมีขนประปรายทั้ง ๒ ด้าน เส้นแขนงใบข้างละ ๙-๑๕ เส้น เห็นชัดเจนทั้ง ๒ ด้าน ก้านใบสั้นมากหรือไร้ก้าน

 ช่อดอกแบบช่อเชิงลด ออกที่ปลายยอดหรือซอกใบ ยาว ๖.๕-๘ ซม. ก้านช่อยาว ๑-๒.๕ ซม. ดอกสีม่วงเรียงแน่น ใบประดับย่อยรูปไข่หรือรูปไข่กลับ กว้าง ๕-๖ มม. ยาว ๑.๖-๑.๙ ซม. ปลายแหลมโค้ง เรียงซ้อนเหลื่อมกัน ก้านดอกสั้นมาก กลีบเลี้ยงเรียงเป็น ๒ ชั้น ชั้นละ ๕ กลีบ รูปรีแกมรูปขอบขนาน ขอบมีขนกลีบดอกรูปปากเปิด โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดรูปแตรยาว ๐.๘-๓ ซม. ปลายแยกเป็น ๕ แฉก มี ๒ ซีก ซีกบน ๒ แฉก ซีกล่าง ๓ แฉก แต่ละแฉกรูปไข่ กว้าง ๓-๔ มม. ยาวประมาณ ๕ มม. มีขนประปราย แฉกกลีบดอกเรียงแบบบิดเวียนซ้ายในดอกตูม เกสรเพศผู้ ๔ เกสร มี ๒ คู่ ยาวไม่เท่ากัน ติดใกล้โคนหลอดกลีบดอก ก้านชูอับเรณูค่อนข้างหนา มีขนประปราย อับเรณูรูปขอบขนาน แตกตามช่อง รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๒ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียเรียว ยาวประมาณ ๑.๗ ซม. ยอดเกสรเพศเมียแยก เป็นแฉกส้ัน ๒ แฉก

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงรีแคบ ยาวประมาณ ๐.๗-๑ ซม. ปลายแหลม เมล็ดมี ๔ เมล็ด รูปทรงกลม ค่อนข้างแบน มีขนสั้นประปราย

 คอกม้าแตกชนิดนี้มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พบขึ้นตามชายปาดิบแล้ง ที่สูงจากระดับน้ำทะเล ๑๐๐-๔๐๐ ม. ออกดอกเดือนธันวาคมถึงมกราคม เป็นผลเดือนกุมภาพันธ์ในต่างประเทศพบที่พม่า จีนตอนใต้และลาว.